Suriye’de 61 yıllık Baas rejimi ve 53 yıllık kanlı Esed rejimi sona erdi. Ülkeyi yangın yerine çeviren devrik Esed, Suriye’den kaçmadan önce tüm kurumları da bir daha işleyemeyecek halde bıraktı. Kimin merkez binası kasten yıkıldı, kiminin tüm evrakları ve dolayısıyla hafızası yakıldı. Ülkenin istihbaratı da sıfırı tüketen kurumlardan biri.

Daha önce de liderin devrildiği, rejimin değiştiği ülkelere şahit olmuştuk. Ancak tüm sistemin sıfırlandığı bir örnek pek de gördüğümüz bir örnek değil. Suriye’de geleceği merak edilen onlarca başlık var. Bir dönemin en güçlü kurumu olan iç istihbarat kuruluşu El Muharebat da bunlardan biri.

Esed’in devrilmesinin ardından istihbarat elemanlarına ne oldu? Daha önce Suriye merkez istihbaratına bilgi aktaran kaynakların muhtemel durumu ne? Yeni yönetimle birlikte nasıl bir yol haritası izlenecek? Bu soruların yanıtını ve daha fazlasını Bursa Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Burak Darıcılı ile konuştuk.

[Esed rejimi dönemindeki baskı ve zulüm, belli isimlerin çevresinde gelişiyordu. İnfo: AA]

Suriye’de istihbarat yapılanması nasıldı?

Doç. Dr. Darıcılı’nın görüşlerine geçmeden önce Suriye’deki istihbarat yapılanması dendiğiniz ne anlamamız gerektiğine kısaca değinmek istiyoruz. Ki şimdi nelerin değişeceğini daha net anlayabilelim…

El-Muhaberat ya da bilinen ismiyle Muhaberat aslında Suriye’deki istihbarat örgütlerinden biri için kullanıldığı gibi ülkedeki tüm istihbarat kuruluşlarını kastetmek için de zikrediliyor.

Aslında ülkede istihbarat 4 ana birime ayrılıyordu. Ana istihbarat unsuru Genel İstihbarat Müdürlüğü idi. Bunun yanı sıra ‘Siyasi İstihbarat Müdürlüğü’ vardı. Suriye’de yönetici kadrosunun korunması ve stratejik istihbarat görevi Askeri İstihbarat Servisi’nin işiydi. Son birim ise özellikle yurt dışı operasyonlarında da öne çıkan ve terör örgütlerine silah, pasaport, lojistik destek sağlayan Havacılık İstihbarat Müdürlüğü’ydü.

Muhaberat kelimesi elbette sadece Suriye istihbaratı için kullanılmıyordu. Orta Doğu ülkelerindeki istihbarat örgütleri de benzer isimle anılıyordu. Hatta istihbarat örgütlerini kişisel çıkarları için kullanan devlet başkanlarının bulunduğu ülkeler ‘muhaberat devleti’ olarak tanımlanıyordu.

Suriye’de yarım asırdan fazla süredir aynı ailenin iktidarda olduğu gerçeğinden yola çıkarsak, aslında ülkede istihbarat örgütünün ne denli etkin çalıştığını da daha iyi görmüş oluruz. Peki, yılların birikimi, yöntemleri ve en önemlisi insan kaynağı nereye gitti? Yeni dönemde Suriye istihbaratı sıfırdan başlayıp kendi rayına oturabilecek mi?

[Rejimin devrildiği süreçte çok sayıda gizli belgenin kasıtlı olarak yok edildiği düşünülüyor.]

Eski istihbarat çalışanları ortada görünmez

Doç. Dr. Ali Burak Darıcılı öncelikle Esed döneminde aktif olarak istihbarat teşkilatında görev almış isimlerin bir süre ortada görünmeyecekleri beklentisini paylaşıyor. Çoğunluğun ‘bekle-gör’ tarzında hareket edeceğini, aralarında suça bulaşmış olanların da yakalanmamak için ellerinden geleni yapacaklarını anlatıyor.

Ancak eski yapı içinde suça bulaşmamış, geçiş döneminde muhaliflerle bir şekilde diyalog kurmuş olanların sisteme yeniden dahil edilebileceklerine dikkat çekiyor. Yine de bu gibi durumlarda olması gerekeni ‘tamamen lağvetmek’ diye tanımlıyor Darıcılı. Ancak mevcut koşullar dikkate alındığında yeni yönetimin de kimi alanlarda yeterince insan kaynağının olmadığına işaret ediyor.

[Suriye Genel İstihbarat Servisi’nin başına Enes Hattab atandı.]

“Suriye istihbaratının yeni döneminde Türkiye örnek olabilir”

Yeni Yönetimin Lideri Ahmet Eş-Şara’nın ülkedeki istihbarat yapılanması için atabileceği muhtemel adımları merak ediyoruz. Doç. Dr. Darıcılı, İdlib örneğini anımsatıp, devam ediyor:

“Orada işleyen bir yapı kurdular. Güvenliği, istihbaratı, hatta karşı istihbaratı da tecrübe ettiler. Küçük alanda inşa ettikleri örgütlenmeyi şimdi Suriye’nin bütününe yaymak isteyecekler. Geçtiğimiz günlerde Halep’e giden bomba yüklü aracın yakalanması ya da bir türbeye yönelik terör saldırısının engellenmesi işe başladıklarını gösteriyor.

Suriye’de şu an devlet namına bir şey pek yok. Haliyle yeni yönetimin işi hiç kolay değil. Ancak hem askeri hem emniyet işleri için nasıl ki Türkiye’nin destek olması bekleniyorsa istihbarat için de benzer bir senaryonun geçerli olacağını düşünüyorum.

Halihazırda Suriye için istihbari açıdan da Türkiye ve Milli İstihbarat Teşkilatı kadar iyi bir rol model yok. Onlar da bunun farkında. Ankara’nın yeni süreçte hem eğitim hem donatım anlamında adım atmasını bekleyebiliriz. Bu nedenle yeni süreçte Türkiye’nin bahsettiğimiz alanda büyük bir rol oynaması sürpriz olmaz.”

[Suriye’nin dört bir yanında kayıp ilanları var ve bu olayların büyük çoğunluğundan El-Muhaberat sorumlu tutuluyor. Foto: AA ]

“Hukuk temelinden ayrılmamak şart”

Doç. Dr. Ali Burak Darıcılı, Esed döneminde çalışan istihbarat personelinin de onlara bilgi aktaran kaynakların da ciddi bir kaos içinde olduğu görüşünde. Sistemin oturması ve istikrarın hakim olması için sürece ihtiyaç olduğundan bahsediyor.

Ancak tam da bu noktada yeni yönetim için zorlu bir meydan okuma yaşanacağının altını çiziyor. “Eğer süreci rövanşa dökerlerse herkes kaybeder. Yapılması gereken basit. İnsanlık suçu ya da savaş suçu işleyenleri, ülkesine ihanet edenleri adil bir şekilde yargılamanız şart. Uluslararası hukuk ne diyorsa onu yapıp, yolunuza devam etmeniz gerekiyor.” ifadesini kullanıyor.

Hali hazırda El-Muhaberat’ın tüm yapısı ve bilgi akışının çöktüğünü de belirtiyor Darıcılı ve “O şebekedeki insanlar canının derdine düştü. Yeni hükümet güçlendikçe rejim döneminde suça bulaşanları da mutlaka yakalayacaktır.” diyerek sözlerini tamamlıyor.